Η Συστημική θεωρία είναι ένα σύγχρονο επιστημονικό μοντέλο θεώρησης και κατανόησης της πραγματικότητας και βασίζεται στη Γενική Θεωρία των Συστημάτων ,όπως την διατύπωσε το 1968 ο βιολόγος Ludwig von Bertalanffy.
Ο Bertanlaffy επισήμανε και διατύπωσε γενικές αρχές και όρους (όπως ολότητα, διαφοροποίηση, ιεραρχική ταξινόμηση, σκοπός, όρια κ.α. ) που μπορούν να εφαρμοστούν στην μελέτη και κατανόηση όλων των συστημάτων.
Ως σύστημα ορίζεται το σύνολο στοιχείων σε αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση. Κάθε αλλαγή σε κάποιο στοιχείο του συστήματος επιφέρει αλλαγές σε ολόκληρο το σύστημα (Bateson,1972). Μια οικογένεια, μια θεραπευτική ή εργασιακή ομάδα, μια σχολική τάξη, μια επιχείρηση είναι τέτοιο ένα ανθρώπινο σύστημα.
Σήμερα δεν μιλάμε τόσο για την Γενική Θεωρία των Συστημάτων αλλά για την Συστημική Προσέγγιση, ως μία οπτική κάτω από την οποία μπορούμε να θεωρήσουμε την πραγματικότητα ως σύνολο και ως μια μέθοδο για να προσεγγίσουμε τα πολύπλοκα φαινόμενα.
Η Συστημική Προσέγγιση προσπαθεί να αναλύσει και να κατανοήσει την εσωτερική οργάνωση και λειτουργία των συστημάτων, καθώς και την αλληλεπίδραση τους με το εξωτερικό περιβάλλον. Με αυτή την θεώρηση κάθε φαινόμενο μελετάται ως όλον και με τη λογική της κυκλικής σχέσης και όχι της γραμμικής αιτιότητας. Μελετάμε τη σχέσεις των μερών με το όλον αλλά και τις σχέσεις του κάθε συστήματος με το περιβάλλον του.
Μία ειδική εφαρμογή της Συστημικής Προσέγγισης/θεώρησης στα ζωντανά συστήματα είναι η μελέτη της οικογένειας, η οποία εξετάζεται ως σύστημα και τονίζονται οι αμοιβαίες εξαρτήσεις και επιδράσεις των μελών της.

Σύμφωνα με την Συστημική προσέγγιση στην Συμβουλευτική και την Ψυχοθεραπεία γεννιόμαστε και εξελισσόμαστε μέσα σε συστήματα, δηλαδή, ομάδες ισχυρής επιρροής, με κυρίαρχη την οικογένεια.

Σε κάθε σύστημα κάθε μέλος συνδέεται με όλα τα άλλα μέλη με ένα πλέγμα σχέσεων που υπερβαίνει τα μέλη και καθορίζει την πορεία και την εξέλιξη όλων. Τα μέλη μιας οικογένειας αλληλοεπηρεάζονται και αλληλο-προσδιορίζονται έτσι ώστε να γίνεται ανέφικτη η εξέταση και η κατανόηση της συμπεριφοράς του ενός ανεξάρτητα από την συμπεριφορά του άλλου.

Η οικογένεια όπως και κάθε ζωντανό σύστημα δεν είναι μια απλή σύναξη ατόμων, αλλά μια ενότητα, «ένα σύνολο» με τη δική του δομή, τους δικούς του κανόνες και στόχους. Αυτή η θεωρητική προσέγγιση καθώς και η παρατήρηση της συναλλαγής -αρχικά ανάμεσα στα μέλη οικογενειών σχιζοφρενών- οδήγησε στην ριζοσπαστική για την εποχή της θέση, πως η ψυχική ασθένεια δεν είναι ατομική υπόθεση αλλά οικογενειακή.

Κατά συνέπεια και όλα τα άλλα συμπτώματα, δυσκολίες αλλά και αλλαγές που μπορεί να παρουσιάσει ένα άτομο στην προσωπική του πορεία και εξέλιξη είναι σε άμεση αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση με τα σημαντικά συστήματα στα οποία ανήκει.

Επομένως, στο επίπεδο της θεραπευτική σχέσης είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε το αίτημα για βοήθεια του ατόμου ή της οικογένειας σε σχέση με τους ρόλους και τη θέση του καθενός στο συγκεκριμένο σύστημα και στην συγκεκριμένη φάση της εξέλιξης τους.

Με την εφαρμογή της συστημικής προσέγγισης στην Συμβουλευτική και την Ψυχοθεραπεία διευρύνεται πολύ το πλαίσιο αναφοράς του ατόμου αλλά και το πεδίο δράσης του θεραπευτή. Το άτομο βγαίνει από την άδικη θέση που θέλει εξαιτίας δικής του και μόνο αδυναμίας να μην μπορεί να προχωρήσει στην ζωή του. Η προσωπική πορεία συσχετίζεται με τις εξελικτικές φάσεις των αντίστοιχων συστημάτων που ζει και αναπτύσσεται, χωρίς ταυτόχρονα να θεωρείται ανεύθυνο και απλό υποχείριο της δυναμικής των ομάδων που ανήκει.

Η Συστημική Προσέγγιση στην Συμβουλευτική και την Ψυχοθεραπεία (αλλιώς Συστημική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία) προσφέρει μια διευρυμένη θεώρηση του ανθρώπου και εμπλουτίζει την ατομική και την οικογενειακή θεραπεία.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑ;

Το σύστημα δεν αποτελείται μόνο από το άθροισμα των μελών του, αλλά και από τις μεταξύ τους σχέσεις. Τα μέρη επηρεάζουν το ένα το άλλο και είναι αλληλεξαρτώμενα. Για την καλή λειτουργία του συστήματος κάθε μέρος έχει να φροντίσει τη λειτουργικότητά του, αλλά και τη συνεργασία του με τα υπόλοιπα μέρη, δηλαδή τη σχέση τους. Κάθε αλλαγή σε κάποιο μέρος του συστήματος επιφέρει αλλαγές σε ολόκληρο το σύστημα (Bateson, 1972).

Ένα σύστημα για να είναι λειτουργικό πρέπει να έχει σαφή όρια. Επειδή τα ζωντανά συστήματα είναι σε εξάρτηση και επηρεάζονται από το περιβάλλον, τα όρια τους θα πρέπει να είναι τόσο ανοιχτά ώστε να λαμβάνουν την πληροφορία από έξω, και τόσο κλειστά ώστε να μην κινδυνεύει η σύστασή τους. Με άλλα λόγια, να έχουν σχέση κερδίζοντας ότι χρειάζεται από το περιβάλλον τους, αλλά φροντίζοντας παράλληλα και τη μοναδικότητά τους.

ΠΩΣ ΔΙΑΦΕΡΕΙ Η ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ;

Η συστημική προσέγγιση διαφέρει από τις υπόλοιπες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις καθώς εστιάζει στην ολότητα. Δεν υπάρχει διαδικασία ψυχολογικής εκτίμησης ή «διαγνωστικά» ραντεβού πριν την έναρξη της θεραπείας, αφού οι σχέσεις που θα αναπτυχθούν όλα αυτά τα θέματα είναι υψίστης σημασίας και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της θεραπευτικής διαδικασίας.

Η αντιμετώπιση του «συμπτώματος» είναι επίσης ένα σημείο που διαφοροποιεί τη συστημική από τις άλλες προσεγγίσεις, καθώς το «σύμπτωμα» δεν αντιμετωπίζεται σαν ένα ατομικό πρόβλημα που χρήζει θεραπείας αλλά σαν μια υγιής αντίδραση ενός οργανισμού προκειμένου να λειτουργήσει σε μια συγκεκριμένη συνθήκη. Στο στόχαστρο λοιπόν της θεραπείας μπαίνει, όχι το «σύμπτωμα» αλλά οι δυσλειτουργικές εκείνες σχέσεις που οδήγησαν στην εμφάνισή του.

Η διαφορετικότητα της συστημικής θεραπείας δεν αφορά σε αλλαγή των χαρακτηριστικών του ατόμου αλλά σε αλλαγή στον τρόπο αξιοποίησης αυτών των χαρακτηριστικών και ως άτομο αλλά και στο ευρύτερο δίκτυο των σχέσεων του, έτσι ώστε να αξιοποιεί στο μέγιστο τις δυνατότητές του.

Με λίγα λόγια η συστημική δεν αποτελεί μια κατευθυντική θεραπεία, που απαιτεί συγκεκριμένους χειρισμούς και βήματα, αλλά μια παραγωγική διαδικασία όπου θεραπευτής και θεραπευόμενος συνδέονται με τέτοιο τρόπο που να παράγουν κάθε φορά νέες λύσεις και δυνατότητες, πιστεύοντας στην πολυπλοκότητα αλλά και στην ομορφιά της ζωής και των σχέσεων.

ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ Η ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ;

Στα πλαίσια μίας συνεργασίας με ένα συστημικό ψυχοθεραπευτή αυτό που χρειάζεται να γνωρίζει ένας θεραπευόμενος είναι η ανάγκη προσέγγισης του «όλου». Ειδικότερα, ως θεραπευτές καλούμαστε να γνωρίσουμε τον άνθρωπο που απευθύνεται σε εμάς όσο πιο σφαιρικά είναι δυνατό. Γι’ αυτό και προσεγγίζουμε την προσωπικότητα δίνοντας έμφαση στην κατανόηση των συστημάτων στα οποία ανήκει -οικογενειακό, σχολικό, εργασιακό, συντροφικό -και τα οποία είναι σε διαρκή συναλλαγή με το περιβάλλον.

Αναμφίβολα καθοριστικό είναι πάντα το αίτημα του θεραπευόμενου. Εξετάζοντας μέσα από την αναπτυξιακή/ εξελικτική φάση στην οποία ανήκει ο αιτών την ανάγκη του κινούμαστε στοχεύοντας στο πιο λειτουργικό για εκείνον αποτέλεσμα.

ΠΟΥ ΒΟΗΘΑΕΙ Η ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ;

H συστημική πρακτική έχει αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα στη θεραπεία διαφόρων θεμάτων, προβλημάτων συμπεριφοράς και δυσκολιών στις διαπροσωπικές σχέσεις. Μπορεί να βοηθήσει άτομα που:

αισθάνονται πολύ άγχος γενικά ή μεγάλο φόβο για κάτι συγκεκριμένο
παρουσιάζουν συχνές εναλλαγές διάθεσης ή διαρκή αρνητική διάθεση
παρουσιάζουν σωματικά προβλήματα χωρίς οργανικά αίτια
έχουν δυσκολίες με τον αυτοέλεγχο της συμπεριφοράς τους
ταλαιπωρούνται από επίμονες σκέψεις και ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές
δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν και να παραμείνουν καθιστοί
τείνουν να βλάπτουν τον εαυτό τους ή να αυτοτραυματίζονται
τείνουν να βλάπτουν ή να εκφοβίζουν άλλα πρόσωπα
έχουν δυσκολίες με το φαγητό
έχουν βιώσει μια πολύ τραυματική εμπειρία
έχουν προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση αλκοόλ ή άλλων ουσιών
κάποιες φορές χάνουν την επαφή με την πραγματικότητα
παρουσιάζουν δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις
βιώνουν μια οικογενειακή κρίση ή ένα τραυματικό γεγονός (συγκρούσεις / κακοποίηση / διαζύγιο / ασθένεια / απώλεια)
παρουσιάζουν δυσκολίες προσαρμογής στην κοινότητα ή την κουλτούρα στην οποία ζουν